pobierz jako PDF


Kariatydy

 

Słowo Kariatyda pochodzi z języka greckiego. Według niektórych źródeł Karyatides to „dziewczyny ze wsi Karyai”. W okresie po drugiej wojnie perskiej (480 - 449 rok przed Chrystusem) kobiety ze sprzyjającej Persom wsi Karyai zostały sprzedane w niewolę i stały się przysłowiowym uosobieniem ciężkiej pracy.

W architekturze kariatydy to podpory architektoniczne w formie rzeźb przedstawiających postacie kobiece. Zastępując kolumny podtrzymują one belkowanie, balkon albo nadwieszoną kondygnację budynku. Kariatydy występują jako elementy dekoracyjne charakterystyczne szczególnie dla architektury Grecji starożytnej i porządku jońskiego. Dobrze znanym przykładem są rzeźby z Ganku Kor, czyli południowego portyku Erechtejonu na akropolu ateńskim. Kariatydy występują także także w późniejszej architekturze – renesansowej, barokowej, neoklasycznej.

Cztery wspaniałe kariatydy zdobiły z główne wejście do Pałacu Kronenberga od strony placu Małachowskiego. Miały one stanowić alegorię cech, które szczególnie cenił sobie Leopold Kronenberg – między innymi skromność i energię. Z kolei rzeźby we frontonie nad loggią przedstawiały alegorie przemysłu, handlu i nauki.


Wejście główne do Pałacu Kronenberga z czterema kariatydami w całej okazałości. Zdjęcie wykonano w dniu 31 sierpnia 1930 roku podczas wiecu przeciwko niemieckim tendencjom do rewizji granic z Polską. [Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn. 1-P-2853-2]

 

Autorem kariatyd i rzeźb na frontonie był znany, polski rzeźbiarz pochodzenia włoskiego Leonard Marconi (ur. 6 października 1835 w Warszawie, zm. 1 kwietnia 1899 we Lwowie)  syn rzeźbiarza włoskiego Ferrante Marconiego zamieszkałego w Polsce od 1828 roku. Leonard Marconi swe kwalifikacje artystyczne zdobywał w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie, a następnie w latach 1859–1861 w Akademii św. Łukasza w Rzymie. W latach 1862–1873 prowadził atelier rzeźbiarskie w Warszawie. W 1873 roku wyjechał do Lwowa, gdzie został wykładowcą w Akademii Technicznej. Zajmował się głównie rzeźbą architektoniczną, nagrobną i portretową. Cesarz Austro-Węgier Franciszek Józef I nadał Marconiemu w 1893 roku tytuł profesora zwyczajnego.

Kariatydy z Pałacu Kronenberga wykonane zostały z wapienia pińczowskiego, nazywanego potocznie „pińczakiem”. Wapienie pińczowskie powstały ok. 15 milionów lat temu, w czasie neogenu, w strefie przybrzeżnej mórz tropikalnych lub subtropikalnych. Zbudowane są z okruchów wapiennych mięczaków, szczątków zwierząt morskich oraz glonów. Jest to skała osadowa, węglanowa o barwie białej, bladokremowej. Wapień pińczowski odznacza się dużą porowatością i niewielkim ciężarem objętościowym. Po wydobyciu ze złoża bloki są bardzo miękkie, dzięki czemu można je łatwo obrabiać nawet zwykłymi narzędziami stolarskimi. Jest to znakomity materiał rzeźbiarski pozwalający uzyskiwać skomplikowane profile i bogato rzeźbione detale architektoniczne. Z czasem materiał traci swą naturalną wilgotność i twardnieje. Z upływem lat wykonane zeń rzeźby patynują na kolor szaro-kremowy.


Główne wejście do Pałacu Kronenberga – lata powojenne [ilustracja: „Dzieje Pałacu Kronenberga” – T.S. Jaroszewski, 1972 r.]

 

Kariatydy znalazły się na elewacji Pałacu Kronenberga w roku 1870 i pozostały na swym miejscu aż do ostatecznej zagłady budowli w 1962 r. Należy podkreślić, że do chwili zburzenia pałacu były one kompletne i w bardzo dobrym stanie. Dwie ocalałe z demontażu budynku figury ustawiono kolejno w lapidarium znajdującym się pomiędzy trasą WZ a Mariensztatem, pośród innych mniej lub bardziej zniszczonych rzeźb i elementów innych budowli zniszczonych w okresie II wojny światowej, gdzie przez dziesięciolecia narażone były na wpływy warunków atmosferycznych i wandalizm. Dopiero w 1994 roku z inicjatywy Oddziału Warszawskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami przewieziono je do lapidarium Muzeum Ziemi PAN a dwa lata później poddane zabiegom konserwatorskim przez specjalistów z Pracowni Konserwacji Rzeźby i Elementów Architektonicznych Grażyny Szczypki-Kozłowskiej. Niestety ich stan pozostawia raczej przykre wrażenie wielu latach niewłaściwego przechowywania a zapewne i umyślnego niszczenia są obtłuczone, pozbawione głów i wielu innych elementów.

Innym zachowanym do współczesności elementem Pałacu Kronenberga jest granitowa kolumna, która obecnie jest elementem pomnika Electio Viritim – monumentu znajdującego się u zbiegu ulic: Młynarskiej, Jana Ostroroga i Obozowej w Warszawie, który upamiętnia Pole Elekcyjne na Woli – miejsce wyboru królów polskich przez szlachtę.

 

Ocalałe resztki dwóch kariatyd z Pałacu Kronenberga – marzec 2019 r. [fot. Jacek Nowicki]

 

   

Kariatydy z Pałacu Kronenberga w lapidarium Muzeum Ziemi w Warszawie – marzec 2019 r. [fot. Jacek Nowicki]

 

 

Opracował:
Jacek Nowicki,
SG SEP