pobierz jako PDF


Kim był Leopold Kronenberg?

 

Leopold Stanisław Kronenberg urodził się 24 marca 1812 r. w Warszawie i z miastem tym wiążą się nieomal całe losy jego życia jako bankiera, przemysłowca, twórcy szkolnictwa ekonomicznego i wreszcie polskiego działacza patriotycznego, upatrującego drogę do niepodległości rozdartego zaborami kraju w pozytywistycznych ideach wzrostu jego potęgi gospodarczej.

Leopold Kronenberg pochodził z zamożnej rodziny rabinów żydowskich.  Jego ojciec Samuel Eleazar Kronenberg (1773-1826) również zajmował się bankowością w Warszawie. Jego żona Tekla z domu Levi (1775-1848) urodziła mu ośmioro dzieci: Leopolda, Ludwika, Rozalię, Stanisława Salomona, Dorotę, Marię, Henryka Andrzeja i Władysława Alfonsa.

Leopold ukończył gimnazjum pijarskie na Żoliborzu i zdał egzamin maturalny w Liceum Warszawskim. Kolejno wyjechał na studia do Niemiec. Uczył się w Akademii Praktyczno-Technicznej w Hamburgu oraz w Uniwersytecie Berlińskim. Wrócił do Warszawy w 1832 roku obejmując kierownictwo domu bankowego „S.L. Kronenberg, wdowa i synowie”. W 1833 roku został wpisany do księgi kupców warszawskich. Miał wówczas zaledwie 21 lat.


Fotografia Leopolda Kronenberga wykonana przez Karola Beyera w 1861 roku

W 1843 roku Kronenberg postanowił zainwestować w przemysł cukrowniczy. Powstała cukrownia w Tomczynie, kolejna w roku 1848 w Ostrowcach, a następna w 1853 roku w Walentynowie. W roku 1868 Leopold Kronenberg został prezesem spółki cukrowniczej, przekształconej w 1870 r. w Warszawskie Towarzystwo Fabryk Cukru - największego producenta cukru w kraju.

W roku 1845 zawarł związek małżeński Ernestyną Rozalią Leo, panną wyznania ewangelicko-reformowanego, córką znanego warszawskiego lekarza - Leopolda Augusta Leo, Żyda wyznania luterańskiego. Biorąc ślub Kronenberg zmienił jednocześnie wyznanie z mojżeszowego na chrześcijańskie: ewangelicko-reformowane.

Kronenbergowie mieli sześcioro dzieci: Stanisława Leopolda (1846-1894) - przedsiębiorcę, Władysława Edwarda (1848-1892) - muzyka i filantropa, Leopolda Juliana (1849-1937) - bankiera, Teklę Julię (1851-1852), Marię Różę (1854-1944), żonę Karola Zamoyskiego, żonę Gustawa Taube, prowadzącą w Warszawie znany salon literacki i Rozalię (ur. 1857), żonę Aleksandra Orsetti.

W tym samym roku – 1845, Leopold Kronenberg nabył swój pierwszy majątek ziemski – Brzezie.

Młody, doskonale wykształcony, biznesmen wykazał się znakomitymi talentami handlowymi. Uzyskał dzierżawę monopolu tytoniowego, która z czasem przyniosła mu ogromny majątek.

W 1848 roku Kronenberg zostaje udziałowcem Spółki Żeglugi Parowej w Warszawie

W 1851 r. założył własny dom bankowy zajmujący się kredytowaniem przemysłu i rolnictwa w Królestwie Polskim. W 1860 r. założył w Warszawie wielką, nowoczesną fabrykę tytoniową, zatrudniającą aż 700 robotników.

W 1851 r. Leopold Kronenberg na polecenie władz carskich wziął udział w wystawie światowej w Londynie. Odwiedził wówczas m.in. Kryształowy Pałac i zgromadzoną w jego wnętrzu ekspozycję, będącą synonimem nowoczesności. Wydarzenie to wywarło na niego ogromny wpływ – zdał sobie sprawę z cywilizacyjnego dystansu, jaki dzieli ziemie polskie pod zaborem rosyjskim od najbardziej rozwiniętych krajów zachodu.

W 1869 roku Leopold Kronenberg założył Bank Dyskontowy w Petersburgu zaś w  1870 roku przy współpracy innych warszawskich finansistów oraz przedstawicieli sfer arystokratyczno-inteligenckich, Bank Handlowy w Warszawie Spółkę Akcyjną. Było jego największym osiągnięciem w dziedzinie bankowości i finansów.

W 1856 roku rozpoczyna starania o dzierżawę kopalni węgla kamiennego. Sukces w tej dziedzinie odnosi dopiero w 1870 roku, kiedy w razem z G. Findeisenem, J. Natansonem i T. Szernerem zakłada przedsiębiorstwo akcyjne zajmujące się wydobyciem węgla „Leopold Kronenberg i Sp.” W roku 1874 zostało ono przekształcone w Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych. Towarzystwo to zarządzało kopalniami „Kazimierz”, „Jakub” i „Feliks” na terenie niemieckiego Śląska oraz założyło nową kopalnię „Juliusz” w Porąbce na terenie Zagłębia.

Leopold Kronenberg wspierał rozwój i unowocześnienie rolnictwa, utrzymując bliskie związki z wielkimi właścicielami majątków ziemskich. Od 1857 r. należał do Towarzystwa Rolniczego. Uczestniczył w licznych inicjatywach popierających wprowadzanie nowoczesnych rozwiązań w produkcji rolnej na terenie królestwa kongresowego. Brał również udział w opracowaniu i publikacji „Encyklopedii Rolniczej”.

Kolejnym ważnym obszarem działalności biznesowej Kronenberga stał się rozwój linii kolejowych na terenie Królestwa Polskiego. W 1869 roku został wiceprezesem zarządu Towarzystwa Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej i Warszawsko-Bydgoskiej eliminując Niemców z kierownictwa obu przedsiębiorstw, m.in. dzięki skutecznej kampanii prasowej. Kronenberg czynił starania o dokończenie Kolei Warszawsko-Petersburskiej a także o eksploatację i o długoletnią dzierżawę Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Występował o budowę odgałęzienia tej linii do Katowic. Został również prezesem Rady Zarządzającej Kolei Warszawsko-Terespolskiej.

Kolejno Kronenberg postanowił zainwestować w budowę linii, która później nazwana została Koleją Nadwiślańską lub Nadwiślańską Drogą Żelazną. Prowadziła ona z Mławy na granicy z Cesarstwem Niemieckim poprzez Warszawę, Lublin i Chełm do Kowla (obecnie na Ukrainie w obwodzie wołyńskim). Pierwszy pociąg w liczącą 522 km trasę wyruszył w dniu 29 sierpnia 1877 r.  Trasa ta odgrywała ważną rolę w tranzycie towarów z zachodnich obszarów Cesarstwa Rosyjskiego i Królestwa Polskiego do portu w Gdańsku.


Portret Leopolda Kronenberga pędzla Leopolda Horowitza

W przeciwieństwie do wielu innych inwestorów budujących w XIX wieku linie kolejowe Kronenberg zdawał sobie sprawę, że naprawdę wielkie zyski daje eksploatacja kolei żelaznych przy prawidłowej organizacji przewozów pasażerskich i towarowych i skutecznie korzyści te uzyskiwał.

W okresie Powstania Styczniowego był jednym z przywódców „białych”- pierwotnie przeciwników walki zbrojnej z zaborcami. „Biały Bankier”, jak nazywano Kroneneberga aktywnie działał w środowisku bogatych ziemian oraz warszawskiej elity i intelektualistów. W grudniu 1862 odbywały się w domu Leopolda Kronenberga najważniejsze, przełomowe narady najwybitniejszych obywateli Królestwa Polskiego, Litwy i Rusi. „Biali” byli zwolennikami prowadzenia pracy organicznej – rozwoju przemysłu, rolnictwa i handlu, co poprzez wzmocnienie ekonomiczne ziem polskich, miało w dalszej perspektywie skutkować odzyskaniem niepodległości od mocarstw zaborczych. Po wybuchu powstania styczniowego i przejęciu władzy przez „czerwonych”, „Biały bankier” był zwolennikiem przewagi stronnictwa „białych” Rządzie Narodowym. Skoro już doszło do wybuchu walk przeciw zaborcy, Kronenberg starał się je za wszelką cenę wspierać.  Finansował zakupy broni zagranicą i jej przerzut do kraju. Starał się pozyskać wsparcie dla Powstania w stolicach europejskich. Po powstaniu styczniowym wyjechał w 1863 r. do Francji a po powrocie do Warszawy latem 1864 roku wycofał się z dalszej działalności politycznej.

Leopold Kronenberg był również aktywny na rynku prasowym. Od 1859 był wydawcą „Gazety Codziennej”, przemianowanej w 1861 na „Gazetę Polską” – pisma liberalno-demokratycznego którego redaktorem naczelnym był słynny pisarz i publicysta tej epoki Józef Ignacy Kraszewski (1812-1887).

Założył, finansując ze środków własnych, Szkołę Handlową Leopolda Kronenberga, istniejącą w Warszawie w latach 1875–1900 a będącą poprzedniczką dzisiejszej Szkoły Głównej Handlowej. Jej program nauczania obejmował: język polski, rosyjski, niemiecki i francuski; geografię handlową, statystykę, historię powszechną i historię Rosji, historię handlu, matematykę, arytmetykę kupiecką, prawo handlowe i wekslowe, towaroznawstwo, zasadnicze pojęcia o wartości, zamianie pieniądza, podaży i popycie w handlu, kredycie, stowarzyszeniach, bankach, ubezpieczeniach, urządzeniach celnych a także buchalterię, korespondencję handlową, kaligrafię i rysunek.

Leopold Kronenberg finansował również utworzoną w 1875 roku na warszawskiej Pradze Szkołę Techniczną Kolejową, cenioną i popularną placówkę, w której edukację zdobywało 200 uczniów. Funkcję kuratora tej szkoły pełnił przez dziesięć lat drugi syn Leopolda – Władysław Edward Kronenberg.

Między innymi dzięki wsparciu Leopolda Kronenberga założono 1875 roku Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie.

Leopold Kronenberg był członkiem Komisji Umorzenia Długu Krajowego, Rady Przemysłowej Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych Królestwa Polskiego, członkiem zarządu Giełdy Warszawskiej i Starszym Zgromadzenia Kupców.

Był założycielem Towarzystwa Kredytowego miasta Warszawy, Kasy Przemysłowców, Warszawskiego Towarzystwa Ubezpieczeń od Ognia.

Sprawował funkcję prezesa wydziału Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynnego.

W 1868 roku od cara Aleksandra III Romanowa otrzymał order św. Włodzimierza i dziedziczny tytuł szlachecki. Leopold Kronenberg przyjął herb Strugi.

W latach 1868-1871 przystąpił do budowy monumentalnego pałacu-rezydencji w Warszawie dla siebie i swej rodziny, który miał być symbolem pozycji i bogactwa właściciela i tym samym przyćmić wszystkie inne rezydencje w mieście a szczególnie pałac Jana Gotliba Blocha – jego rywala biznesowego. Powstała w ten sposób wspaniała budowla, mogąca rywalizować z najlepszymi rezydencjami miejskimi ówczesnej Europy.

Leopold Kronenberg zmarł 5 kwietnia 1878 roku w wieku 66 lat w Nicei we Francji, gdzie wyjechał „do wód” dla poratowania zdrowia. Jest pochowany w kaplicy rodowej Kronenbergów na cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym w Warszawie.

 

Opracował: Jacek Nowicki
SG SEP